جان مرشایمر (John Mearsheimer) اندیشمند سیاسی بزرگ آمریکایی و مبدع نظریۀ «رئالیسم تهاجمی» است. طبق نظریۀ مرشایمر، هیچ قدرت فرادستی در عالم سیاسی وجود ندارد و افزایش قدرت کشورها به تقابل و احتمالا برخورد آنان با هم منجر می‌شود. 

زندگی‌نامه

جان مرشایمر در دسامبر سال 1947 در بروکلین نیویورکِ آمریکا به دنیا آمد. مرشایمر کودکی خود را در نیویورک گذراند. در 17 سالگی به ارتش ملحق شد و مدتی بعد به آکادمی نظامی ایالات متحده در وست پوینت پیوست. او چند سال در این آکادمی نظامی تحصیل کرد. پس از فارغ‌التحصیلی و اخذ درجه افسری، به مدت پنج سال به‌عنوان افسر در نیروی هوایی ایالات متحده فعالیت کرد.

مرشایمر همزمان با فعالیت در ارتش، تحصیلات خود را نیز ادامه داد و در رشته روابط بین‌الملل از دانشگاه کالیفرنیای جنوبی فارغ التحصیل شد. او در سال 1980 دکتری خود را گرفت و در سال 1982 پست دکتری خود را در زمینۀ روابط بین الملل دریافت کرد.

مرشایمر بلافاصله بعد از اخذ مدرک پست دکتری خود، به عضویت هیئت علمی دپارتمان علوم سیاسی دانشگاه شیکاگو درآمد. فعالیت او در دانشگاه شیکاگو آنقدر وسیع و چشمگیر بود که توانست در سال 1987 استاد تمام شود. او در سال 1989 توانست به ریاست دپارتمان روابط بین الملل دانشکده علوم سیاسی دانشگاه شیکاگو برسد. 

رئالیسم تهاجمی       

مرشایمر در کتاب اصلی و مهم خود، «تراژدی سیاست قدرت‌های بزرگ»، استدلال می‌کند که ساختار روابط بین‌الملل، که آنارشیک است و فاقد یک حکمران مرکزی است، دولتها را وادار می‌کند برای تضمین بقای خود به دنبال حداکثر قدرت نسبی (Relative Power) باشند و شروع به پیگیری سیاست‌های تهاجمی کنند. در ساختار روابط بین الملل، هدف نهایی هر دولت بزرگ، دستیابی به هژمونی منطقه‌ای (Regional Hegemony) است.

مرشایمر می‌نویسد: «دولت‌های بزرگ ذاتاً تهاجمی هستند. آنها به دنبال افزایش سهم خود از قدرت جهانی هستند و اگر فرصتی پیش آید، آنقدر پیش می‌روند تا در نهایت، یک رقیب قوی متوقفشان کند. این تمایل نه از این که آن‌ها طماع یا بدسرشت هستند ناشی می‌شود، بلکه از تمایل منطقی برای بقا در محیط بین‌الملل نشأت می‌گیرد.»

این نظریۀ مرشایمر مبتنی بر چند پیش فرض است:

الف. نظام بین‌الملل آنارشیک است.

ب. دولتها ذاتا دارای قابلیت تهاجمی نظامی هستند.

ج. هیچ‌کس نمی‌تواند از نیات دیگران مطمئن باشد (عدم قطعیت).

د. بقا، هدف اصلی دولتها است.

ه. دولتها عاقلانه عمل می‌کنند و برای تضمین بقای خود یک استراتژی بهینه را دنبال می‌کنند.

نظریۀ توهم بزرگ

مرشایمر در کتاب «توهم بزرگ: رؤیاهای لیبرال و واقعیت بین‌الملل» به نقد بنیادین لیبرالیسم به عنوان یک ایدئولوژی برای حکمرانی در عرصه بین‌الملل می‌پردازد. او استدلال می‌کند که تلاش برای صدور «لیبرال دموکراسی» و ایجاد یک نظم بین‌المللی لیبرال محکوم به شکست است، زیرا با منطق ثابت و تغییرناپذیر آنارشیک نظام بین‌الملل در تضاد است. او در مقدمه کتاب می‌نویسد: «لیبرالیسم... زمانی که به خارج صادر شود، به ملی‌گرایی تهاجمی و واقع‌گرایی بین‌المللی دامن می‌زند، نه صلح و رفاه. این واقعیت، رؤیای ایجاد یک جهان آزاد را به یک "توهم بزرگ" تبدیل کرده و می‌کند.» 

قدرت نظامی و بازدارندگی

از دید مرشایمر، در یک نظام آنارشیک، قدرت نظامی مهم‌ترین عامل تعیین‌کننده در روابط بین‌الملل است. قدرت اقتصادی و دیپلماسی تنها زمانی مؤثر هستند که در نهایت به تقویت توان نظامی و امنیتی منجر شوند. او بر استراتژی تعادل قوا  (Balance of Power) و بازدارندگی  (Deterrence) به عنوان رفتارهای عقلایی دولتها در مقابل رقبا تأکید می‌ورزد.

مفهوم قدرت نظامی و بازدارندگی در سراسر کتاب «تراژدی سیاست قدرت‌های بزرگ» و به ویژه در فصل « Deterrence and the Offshore Balancer » تشریح شده است.

جابه‌جایی قدرت و تله توسیدید

اگرچه «تله توسیدید» (Thucydides’ Trap) بیشتر با نام گراهام آلیسون مرتبط است، اما مرشایمر یکی از مهم‌ترین حامیان آن است. او استدلال می‌کند که وقتی یک قدرت در حال ظهور (مانند چین) تهدیدی برای جایگزینی یک قدرت مسلط (مانند آمریکا) شود، احتمال جنگ به شدت افزایش می‌یابد. این پدیده ناشی از ترس فزاینده قدرت مسلط و تمایل قدرت در حال ظهور برای تغییر وضع موجود است. مرشایمر در مقاله‌ای با عنوان «تله توسیدید بر فراز دریای چین جنوبی» (The Thucydides Trap in the South China Sea) این نظریه را در مورد رقابت آمریکا و چین به کار برده است.

نقد سیاست خارجی آمریکا

مرشایمر یکی از سرسخت‌ترین منتقدان سیاست خارجی آمریکا پس از جنگ سرد است. او معتقد است سیاست‌هایی مانند «توسعه دموکراسی» (Democracy Promotion) و «تغییر رژیم» (Regime Change) که تحت عنوان «لیبرالیسم» انجام می‌شوند، نه تنها شکست خورده‌اند، بلکه با ایجاد بی‌ثباتی و ملی‌گرایی در کشورهای هدف، امنیت آمریکا را نیز به خطر انداخته‌اند. مرشایمر در مقاله معروف خود «چرا توسعه دموکراسی در اوکراین به فاجعه منجر خواهد شد؟» می‌نویسد: «صدراعظم آلمان، آنگلا مرکل، به درستی به همتای آمریکایی خود، باراک اوباما، اعتراض کرد که او در مسائل سیاست خارجی ابتنای زیادی بر ایدئولوژی دارد و نمی‌داند که اوکراین چقدر برای روسیه مهم است. این دقیقاً مشکل اصلی است: رهبران غربی (آمریکایی) حاضر به پذیرش محدودیت‌های تحمیل‌شده توسط واقع‌گرایی نیستند.»

آثار مهم تالیفی

جان مرشایمر آثار تالیفی بسیار زیادی دارد. او ده‌ها کتاب و مقاله نوشته و کنفرانس‎های بی‌شماری ارائه داده است. با این حال، برخی آثار او مهم‌تر هستند. در زیر برخی از مهم‌ترین آثار تالیف شده توسط جان مرشایمر ارائه می‌شود.

Marshaler, J. E. (1959). The wilderness complex: A philosophical analysis. Chicago: University of Chicago Press.

Marshaler, J. E. (1960). The concept of the wilderness. San Francisco: Sierra Club Books.

Marshaler, J. E. (1961). Environmental ethics: Readings in theory and practice. Boston: Houghton Mifflin.

Marshaler, J. E. (1974). Understanding the environmental crisis. Chicago: University of Chicago Press.

Marshaler, J. E. (1980). Nature’s economy: A history of ecological ideas. New York: Harper & Row.