عملیات مروارید که در تاریخ 7 آذرماه 1359 در ساحل اروندرود انجام شد یکی از غرورآفرین‌ترین عملیات‌های رزمی نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در طول 8 سال دفاع مقدس است. این عملیات که با حمایت نیروی هوایی ایران انجام گرفت، نتایج شگفتی برای ایران داشت و ضربات جبران ناپذیری به نیروی دریایی رژیم بعث و همچنین، صنعت صادرات نفت آن وارد کرد. در نتیجۀ این عملیات، ۵ فروند قایق موشک‌انداز عراقی کلاس اوسا و ۷ فروند شناور دیگر عراقی غرق شده و ۶ فروند میگ۲۳، یک فروند میگ۲۱ و یک فروند بالگرد سوپر فرلون نیروی هوایی عراق سرنگون شدند.

در این عملیات، قایق موشک انداز پیکان مقاومت و رشادت زیادی از خود نشان داد و در نهایت، توسط نیروی دریایی عراق غرق شد. به سبب این رشادت و دلاوری و همچنین، نتایج شگفت عملیات مروارید، روز 7 آذر به عنوان روز ملی نیروی دریایی انتخاب شد.

پیش زمینه

در ابتدای جنگ تحمیلی حدود 65 درصد از واردات و ۹۵ درصد از صادرات عراق از طریق دریا انجام می‌شد. نیروی دریایی و هوایی عراق توجه ویژه‌ای به دریا داشت و تلاش زیادی کرد بنادر خود در دریا را حفظ کند. به محض شروع جنگ، ایران عراق را محاصرۀ دریایی کرد و خلیج فارس و دریای عمان را منطقۀ جنگی اعلام نمود.

شمال خلیج فارس تنها راه ارتباطی عراق از طریق ارتباط دریایی به خارج بود. این منطقه برای ایران هم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود، چرا که از آنجا نفت صادر می‌کرد. با جنگی شدن اوضاع و محدودیت تردد در مسیرهای آبی شمال خلیج فارس، ایران در وضعیت بدتری قرار گرفت، چرا که عراق حداقل از طریق مسیر خاکی اردن می‌توانست صادرات و واردات خود را انجام دهد ولی ایران فقط از طریق بندر امام‌خمینی می‌توانست صادرات نفتی خود را انجام دهد. به همین دلیل، برای ایران بسیار مهم بود که عراق را در همان ابتدای جنگ در دریا شکست داده و جلوی پیشروی آن را بگیرد. 

اقدامات مقدماتی

پیش از عملیات مروارید، نیروی دریایی ایران دست به یک عقب‌نشینی تاکتیکی زد و یگان‌های شناور خود را از خرمشهر و آبادان به بوشهر انتقال داد. بعد از این انتقال تاکتیکی، موقعیت ایران بهتر شد و شروع به توقف کشتی‌های تجاری عراق و توقف صادرات و واردات دریایی از طریق تسلط بر یک موقعیت مناسب زد.

در این وضعیت، عراق یگان‌های شناور خود را از بصره به ام القصر انتقال داد. تنها راه ارتباط  عراق با دریا کانال خورعبدالله بود. عراق از این راه، شناورهایش را به سکوهای الذکر و اعلامیه گسیل می‌کرد و از این موقعیت، برای گشتی‌های ایران دردسر ایجاد می‌نمود.

نیروی دریایی ایران برای دفع خطر، «عملیات شهید صفری» را طراحی و اجرا کرد. در این عملیات، نیروی دریایی ایران با کمک نیروی هوایی، دست به انهدام سکوهای البکر و الامیه زد. این عملیات سبب توقف موقتی صادرات نفت رژیم بعث از دریا شد. این عملیات باعث افزایش تهور و شجاعت نیروی دریایی ایران شد و ایران تصمیم گرفت عملیات گسترده‌تری داشته باشد.

عراق در این وضعیت دشوار دو کار می‌توانست انجام دهد. ارتش بعث یا باید محاصره دریایی ایران را از مسیر شمال خلیج فارس می‌شکست و یا از دریا و مسیرهای آبی چشم پوشی می‌کرد. عراق گزینۀ نخست را انتخاب کرد. او سکوهای البکر و الامیه را به تجهیزات مختلف مسلح کرد و تصمیم گرفت به هر زحمت که شده جلوی انهدام این دو سکوی استراتژیک را گرفته و جلوی حملات ایران را بگیرد. از آن سو ایران تصمیم گرفت با یک عملیات بزرگ این دو پایگاه را به صورت کامل نابود کرده و نیروی دریایی عراق را در شمال خلیج فارس فلج کند.

زمان و مکان عملیات

اگرچه عملیات اصلی مروارید 1 روز به طول انجامید و بیشترین اقدامات در روز 7 آذرماه 1359 به وقوع پیوست اما با در نظرگرفتن مقدمات عملیات و نتایج آن می‌توان گفت این عملیات در بازۀ زمانی ۱۰ روز به وقوع پیوست و از ۱ آذر تا ۱۰ آذر ماه به طول انجامید.  این عملیات در منطقه ۴۰۰ کیلومتری به عرض ۵۰ کیلومتر و مساحت ۲۰ هزار کیلومتر مربع به وقوع پیوست و از شمالی‌ترین نقطۀ خلیج فارس تا محدودۀ عملیاتی قوای رزمی ۴۲۱ در منطقه دوم دریایی بوشهر را درگیر خود کرد.

استعداد و قوا

قوای خودی: نیروی رزمی ۴۲۱ در بوشهر، واحدهای شناور، تکاوران دریایی، ۱۳ فروند جنگنده، واحدهای پروازی نداجا، ۶ شناور آبی-خاکی، 2 قایق موشک‌انداز.

قوای دشمن: ۸ قایق اژدرافکن، 5 شناور واکنش سریع، ۸ هواپیمای میگ۲۳،  چندین جنگنده میگ۲۱، چندین سایت سام.

اهداف عملیات

الف. نابودی بخش عظیمی از نیرو دریایی عراق

ب. محاصره و حبس باقی‌ماندۀ نیروها در ام القصر

ج. حفظ سیادت نیروی دریایی ایران در تمام خلیج فارس و دریای عمان

د. جلوگیری از صادرات نفت توسط عراق

ه. قطع ارتباط دریایی عراق

ن. محروم نمودن عراق از سکوهایش به عنوان پایگاه آفندی

ی. ایجاد پست دیده بانی در البکر جهت کنترل تردد

شروع عملیات

با وجود مراقبت شدید عراق از البکر و الامیه، در تاریخ 5 و ۶ آذر  1359 ، نیروی دریایی ایران عملیات خود را آغاز کرد و تصمیم گرفت  این دو سکو را نابود سازد. بیش از دو سوم پایانه‌های این دو سکو نابود شدند. شب ۷ آذر شناورهای جنگی عراق آمدند تا مواضع تصرف شده توسط ایران را پس بگیرند ولی ۱ شناور آنها غرق شد و برخی نیز آسیب دیدند و بقیه مجبور به فرار شده و به ام القصر بازگشتند.

سپیده دم ۷ آذر دشمن با تمام قوا به شناورها و ناوهای ایران حمله کرد. ناوچه پیکان به تنهایی بخشی از قوای دشمن را نابود کرد. ظهر 7 آذر ناوچه پیکان و پرسنل شجاع آن با وجود مقاومت شدید، به علت اصابت موشک غرق شدند.

شرح عملیات

در روز 5 آذرماه، جنگنده‌های فانتوم و اف ۵ نیروی هوایی ایران، چند میدان هوایی در اطراف بصره را بمباران کردند. سپس گروه تکاوران دریایی ارتش به‌همراه 6  شناور نظامی، عازم سکوی البکر و الامیه شدند. گروه آنها هفت نفر بودند و توسط هلیکوپترهای کبرا، شینوک و بل ۲۱۴ از هوانیروز ارتش، پشتیبانی می‌شدند. پس از استقرار تفنگداران بر اسکله، تبادل آتشی گسترده صورت گرفت. تعدادی از عراقی‌ها فرار کردند و تعدادی نیز اسیر شدند. بخش جنوبی اسکله به تصرف تکاوران دریایی درآمد.

هنگام عملیات، چند بار ناوچه‌های عراقی از دهانه «خور عبدالله» و بندرهای فاو و ام القصر، بیرون آمدند که دو فروند قایق موشک‌انداز کلاس کمان با نام‌های پیکان و جوشن، به مقابله با آن‌ها پرداخته و تعدادی از آن‌ها را غرق کردند.

روز ۶ آذر، کلیه تأسیسات موردنظر، به تصرف نیروهای ایرانی درآمد. اغلب نیروهای مستقر در اسکله، آن را ترک کرده بودند. قرار بود عملیات طی چند روز ادامه داشته باشد، اما از قرارگاه عملیات، پیامی فوری رسید که گروه تکاوران خیلی زود آخرین مرحله از عملیات را اجرا و سکو را ترک کنند. نیروی دریایی عراق، برای مقابله با شناورهای ایرانی، تعداد ۵ دستگاه، شناور تندرو تهاجمی از نوع کلاس اوسا و تعدادی شناور پی-۶، به منطقه فرستاد. در درگیری شناورهای دو طرف، دو دستگاه قایق اوسا توسط موشک هارپون شناورهای ایرانی، غرق شدند.

گروه عملیات، پس از ترک سکوها سوار ناوچه پیکان شدند اما حدود یک ربع بعد از ترک اسکله‌ها، ناوچه پیکان هدف دو موشک عراقی قرار گرفت و غرق شد. با وجود آسیب شدید پیکان، پس از برخورد دو موشک، فانتوم‌های مسلح به موشک ماوریک توانستند سه قایق اوسا و چهار شناور پی۶ عراقی را منهدم کنند.

در مرحله آخر، چندین فروند اف-۱۴ ایرانی، به پشتیبانی از تیم تکاوران پرداخته و طی بمباران تأسیسات نفتی عراق در منطقه، یک بالگرد سوپر فرلون عراقی نیز منهدم شد. نیروی هوایی عراق، برای پوشش هوایی و دفاع از تأسیسات نفتی عراق، ۷ فروند میگ۲۳، به منطقه اعزام کرد. ۳ فروند از آنها در درگیری ابتدایی با فانتوم‌ها، منهدم و یک فانتوم ایرانی نیز منهدم شد. در ادامهٔ عملیات، دو فروند میگ۲۳ دیگر نیز توسط موشک‌های زمین ‌به‌ هوا سرنگون شدند. یک میگ ۲۳ دیگر توسط اف ۱۴ منهدم شد و تنها میگ ۲۳ باقی‌مانده، از منطقهٔ عملیات گریخت.

نتایج عملیات

بسیاری معتقدند موفقیت عملیات مروارید سبب فلج شدن نیروی دریایی عراق و از دست رفتن مسیرهای آبی بعثی‌ها برای مدت طولانی شد. برخی دیگر از نتایج مهم این عملیات به شرح زیر است:

الف. انهدام بزرگترین پایانه‌های صدور نفت عراق در منطقه

ب. نابودی توان رزمی ۵۰ درصدی عراق

ج. تا پایان جنگ، دیگر عراق نتوانست در دریا اقدام مهم و چشمگیری انجام دهد.

تلفات

تلفات دشمن

الف. نابودی 5 ناوچه موشک انداز  اوسا

ب. نابودی یک فروند مین جمع کن

ج. نابودی یک فروند نیروبر

د. نابودی سه فروند ناوچه تندرو 

ه. اسارت سربازان

ن. نابودی ۴ قایق پی-۶

و. نابودی یک بالگرد سوپر فرلون، 6 فروند میگ-۲۳،  چندین سایت موشک سطح‌به‌هوا و چند پایانۀ نفتی

ی. برخی تجهیزات هم غنیمت گرفته شدند.

تلفات خودی:

الف. انهدام یک قایق موشک انداز

ب. انهدام یک فانتوم اف 4

ج. شهادت چند تکاور دریایی

د. آسیب دیدن یک فانتوم اف 4